Podstawowe zasady diagnozy psychopedagogicznej.

Psychopedagogika w jej tradycyjnym rozumieniu jest dyscypliną naukową zajmującą się badaniem procesów psychicznych związanych z wychowaniem i edukacją. Jest połączeniem dwóch głównych samodzielnych dziedzin nauki: psychologii i pedagogiki- w jeden wspólny nurt. Jako dyscyplina bliska jest psychologii wychowawczej i rozwojowej. Stosując metody badawcze psychologii eksperymentalnej jako dyscypliny podstawowej, dokonuje analizy sytuacji wychowawczych z punktu widzenia psychologii. Ponadto jest dyscypliną pedagogiczną, a posługując się metodologią badań pedagogicznych, posiada cechy nauki stosowanej.

Słowo „diagnoza” pochodzi z języka greckiego . „Diagnosis” jest synonimem takich słów, jak: „rozróżnienie”, „osądzenie”, „podejmowanie decyzji” i podobnie jak słowo „diagnostikos” określa umiejętność rozpoznawania na podstawie analizy badanego problemu i jego objawów.

Zainteresowanie problematyką diagnozy w pedagogice wiąże się z pojawieniem się terminu „diagnoza” w naukach społecznych. W polskiej myśli pedagogicznej ideę i potrzebę diagnozy jako pierwsi wyraźnie promowali Janusz Korczak i Helena Radlińska.

W rozumieniu Korczaka, jeśli pedagogika wzorem medycyny, miałaby skutecznie działać wobec rzeczywistości, zwłaszcza różnych problemów wychowawczych i trudności pojawiających się u wychowanka, musi ona wypracować diagnostykę wychowawczą „opartą na rozumieniu objawów”. Podkreślał on, iż nie ma objawów bez znaczenia. Apelował o model pedagoga rozumnego, ambitnego, o postawie badacza- klinicysty, stosującego naukowe metody poznania dziecka, z których za najważniejszą uważał obserwację. Diagnoza indywidualna, czy diagnoza rodzinna schodziła w ujęciu Radlińskiej nieco na dalszy plan, dając pierwszeństwo koncepcji diagnozy środowiska społecznego.

Współcześnie profesjonalna diagnoza psychopedagogiczna stanowi bazę do prognozowania i planowania działań dydaktyczno- wychowawczych.

Diagnoza postrzegana w pedagogice jest podstawą wszelkiej praktycznej działalności pedagogicznej, w tym bezpośredniej działalności wychowawczej, terapeutycznej, profilaktycznej, resocjalizacyjnej, poradnictwa pedagogicznego, czy doradztwa.

Przyjmując jako podstawowe założenie o decyzyjnym charakterze diagnozy pedagogicznej, można wskazać następujące jej cechy:

• dążenie do realizowania diagnozy pełnej

• oceniający charakter diagnozy

• realizowanie diagnozy w wymiarze pozytywnym

• dążenie do autodiagnozy osób, systemów czy środowisk

• łączenie poznania pośredniego z bezpośrednim

• realizowanie diagnozy środowiskowej

Profesjonalna diagnoza powinna być:

• trafna

• rzetelna

• dogłębna

• obiektywna

• wyczerpująca

• bezstronna

Za prawidłowy kontakt diagnostyczny (czyli charakter relacji między osobą badaną a diagnostą) uważa się sytuację, w której spełnione są warunki pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie myśli, uczuć i eksplorację treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego.

Wskażniki prawidłowego kontaktu diagnostycznego:

• diagnosta jest autentycznie zainteresowany wypowiedziami osoby badanej, chce ją zrozumieć, a nie ocenić; jest w stanie zaakceptować treść wypowiedzi; (nie znaczy to, że uznaje je za słuszne, ale że jednostka ma do nich prawo), ma poczucie, że rozumie osobę badaną poznawczo i emocjonalnie

• osoba badana ma poczucie, że każda jej wypowiedź, niezależnie od treści, spotyka się z akceptacją, że diagnosta jest zainteresowany poruszanymi problemami, że nie wykorzysta udzielonych mu informacji niezgodnie z jej interesami, a także, iż w sposób niezniekształcony, rozumie treść i poznawczo- emocjonalne konsekwencje wypowiedzi, a więc osoba badana powinna mieć poczucie, że może mówić, że warto mówić i że ma prawo bezkarnie odsłonić nawet bardzo kontrowersyjne z ogólnego punktu widzenia fakty i postawy

• osoba badana nie przejawia oznak oporu, a więc udziela odpowiedzi, nie milczy, nie odpowiada zdawkowo, co nie oznacza jeszcze, że nie przeżywa niepokoju, lęku, winy

• osoba badana przejawia adekwatne reakcje emocjonalne w stosunku do tego, co mówi, a jej informacje wydają się być wiarygodne, co oznacza, że nie ma tendencji do przedstawiania siebie w lepszym świetle, zaś w konsekwencji wskazuje, że kontakt diagnostyczny jest na tyle dobry, iż osoba badana jest w stanie być szczera i otwarta

• w stosunku wypowiedzi spontanicznych do udzielanych na wyraźne żądanie diagnosty zachwianie proporcji w kierunku większej ilości wypowiedzi spontanicznych jest wskaźnikiem dobrego kontaktu

Diagnosta powinnien kształtować w sobie różne zdolności, które pomagają w prowadzeniu rozmowy z podmiotami badania.

Zdolności i kompetencje wyznaczające profesjonalizm diagnosty:

• podążanie za klientem

• empatyczne reagowanie

• niezaborcza życzliwość

• otwartość

• konkretność

• koncentracja na „tu i teraz”

Diagnosta powinien również rozwijać w sobie umiejętności związane ze sposobami reagowania w kontakcie diagnostycznym, tj:

• reakcja badawcza

• interpretacja

• konfrontacja

• reakcja rozumiejąca (parafraza)

• reakcja podsumowująca

• rekcja wspierająca (podtrzymująca)

• reakcja oceniająca

Spośród czynników warunkujących profesjonalne przygotowanie badacza do prowadzenia diagnozy na uwagę zasługuje:

• posiadanie dogłębnej wiedzy teoretycznej (związanej z analizowanym i ocenianym problemem)

• umiejętność posługiwania się gruntowną i rzetelną wiedzą z zakresu metodologii badań- charakterystyczną dla określonej dziedziny nauki

• zdobycie i posiadanie wiedzy praktycznej

• intuicja badającego

• umiejętność organizacji procesu zbierania danych i jego metodologiczna poprawność

• etyczny wymiar diagnozowania

Podstawowe zasady etyczne procesu diagnostycznego:

• wierność

• autonomia

• działanie dla dobra podmiotu diagnozowania, w jego najlepszym interesie

• działanie w granicach swych kompetencji

• dostarczanie usług zgodnie ze swym przygotowaniem zawodowym i wiedzą

• nieszkodzenie („primum non nocere”)

• przestrzeganie zasady dobrwolności

• cenienie prawości, bezstronności i szacunku wobec podmiotu diagnozy oraz danych

• poszanowanie niezależności własnej badacza, bez względu na pozycję, jaką zajmuje w hierarchii zawodowej

• poszanowanie niezależności osoby badanej

• troska o prestiż i poziom wykonywanyh działań

• sprawiedliwośc rozumiana jako rzetelne i bezstronne traktowanie wszystkich osób diagnozowanych oaz postepowanie wobec nich bez jakichkolwiek przejawów uprzedzeń czy dyskrymiacji

• odpowiedzialność za dobór technik, metod i narzędzi badawczych, umożliwiających uzyskanie wiarygodnych wyników oraz rzetelna interpretację rezultatów badań

• utrzymanie wyników badań w tajemnicy lub udstępnienie ich tylko za zgodą badanego

*Źródło:

1. Jarosz E, Wysocka E., Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2006

2. Guzik- Tkacz M., Badania diagnostyczne w pedagogice i psychopedagogice, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2011

Z pasji do ludzi,

mamaijacoach

psychopedagog, pedagog resocjalizacyjny, certyfikowany coach kryzysowy