Osobowość silna immunologicznie.

W przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, zyskało na popularności nowe ujęcie problematyki zależności psyche - soma, w którym badacze coraz częściej koncentrują się na pozytywnych aspektach osobowości, jakie posiada jednostka, i które sprzyjają zdrowiu. Przykładem takiego ujęcia jest koncepcja osobowości silnej immunologicznie, zaproponowana w 1996 roku przez H. Drehera. Koncepcja ta odpowiada współczesnemu trendowi psychologii pozytywnej i rozpatruje osobowość oraz jej konkretne cechy jako zasoby i potencjał, który może wpływać pozytywnie na układ odpornościowy i stan zdrowia. Dzięku wielu badaniom w dziedzinie psychoimmunologii uzyskano empiryczne dowody, na podstawie których wiemy dziś, iż umysł może zarówno zwiększać ryzyko choroby, jak i przyczynić się do powrotu jednostki do zdrowia, a sama zmiana stanu psychicznego może prowadzić do immunosupresji, czyli obniżenia odporności lub do jej zwiększenia- immunostymulacji. Liczne badania psychoneuroimmunologiczne koncentrowały się wokół popularnych w ostatnich latach zagadnień stresu, radzenia sobie ze stresem i negatywnych wydarzeń życiowych, z których wnioski są następujące:

• wykazano możliwy wpływ stresu na mechanizmy fizjologiczne prowadzące do zaburzenia funkcji układu immunologicznego, a w konsekwencji do chorób

• stres może zwiększać podatność na infekcje oraz sprzyjać chorobom nowotworowym

• stres jest także jednym z czynników psychologicznych, który może nasilać przebieg chorób takich jak choroby skóry i choroby autoimmunologiczne, choroby zapalne (np. stres wywołuje reakcję zapalną i zwiększa ryzyko choroby)

Jak wskazuje Dreher, kluczowym czynnikiem psychologicznym w chorobie nie jest jednak sam stres, ale raczej to, w jaki sposób ludzie radzą sobie ze stresem, co w dużej mierze zależy od typu osobowości. Albowiem coraz częściej badacze wskazują również na pozytywny aspekt stresu, który (podobnie jak pojęcie kryzysu) może równie dobrze stanowić dla ludzi siłę motywującą do działania oraz przynieść skutek pozytywny – wgląd, stymulację rozwoju, posttraumatyczny wzrost. Właściwości osobowości współwystępując ze sobą tworzą różne typy i wzory osobowości, które traktowane są jako psychologiczne czynniki ryzyka chorób somatycznych. Każdy z nas prezentuje pewne powtarzalne zachowania w odpowiedzi na sygnały płynące ze środowiska. To, w jaki sposób się do tego odniesiemy jest zależne od ukształtowanego przez nas wzoru zachowania. Jeśli pewne negatywne sytuacje w życiu człowieka cyklicznie się powtarzają to doprowadzają one do zmian fizjologicznych i utrwalania się wzorów zachowania. Dotychczas udało się opisać wzory A, C, D, które opisują antyzdrowotne wzorce osobowości oraz typ B, który stanowi jeden sprzyjający naszemu zdrowiu. Który typ osobowości przypisałbyś sobie? Osobowość typu A i skłonność do chorób serca Koncepcja wzoru zachowania A została sformułowana w 1959 roku przez dwóch kalifornijskich kardiologów – M. Friedmana i R. Rosenmana, którzy zauważyli, że ich pacjenci po zawale mięśnia sercowego już w okresie przedchorobowym wyróżniali się określonym wzorem zachowania. WZA- zachowanie typu A:

• typ osobowościowy charakteryzujący się wysokim poziomem stresu wywołanym presją czasu, tendencją do zachowań rywalizacyjnych, tendencją do dominacji, sprawowania kontroli nad otoczeniem, zawyżonym poziomem ambicji, niecierpliwością, agresywnością.

• osoba ta postrzega otoczenie jako zagrażające i żyje w nieustannej reakcji alarmowej

• w kategoriach psychologicznych konstruktów teoretycznych WZA charakteryzuje neurotyczna ekstrawersja i niski poziom ugodowości

• wrogie nastawienie do otoczenia wynika najczęściej z obniżonego poczucia własnej wartości, niezrozumienia ze strony innych i nieufności, które mają swoje podłoże w negatywnych ocenach zwykłych wydarzeń

• osoby takie wykazują podwyższone reakcje układu krążenia na normalne wyzwania i wymagania stawiane przez otoczenie (można więc stwierdzić, iż czują się one prowokowane do rywalizacji przez sytuacje, które dla innych ludzi nie stanowią wyzwania, m. in. z lęku przed pokonaniem)

• najwyższą ceną więc, jaką typ A płaci za swój „sukces”, jest utrata zdrowia

Osobowość typu C i skłonność do chorób nowotworowych Najwięcej zainteresowania a zarazem kontrowersji budzi wpływ stanu psychicznego i stresu na rozwój choroby nowotworowej. Badania dotyczące psychologicznych uwarunkowań chorób nowotworowych koncentrują się wokół poszukiwań specyficznych właściwości osobowości sprzyjających zachorowaniu (tzw. „model osobowości predysponującej do rozwoju raka”) oraz wokół wydarzeń życiowych, zwłaszcza traumatycznych doświadczeń i ich roli w rozwoju choroby somatycznej- tzw. „model utraty i depresji”. Według H. Eysencka, na WZC składają się dwie kluczowe cechy:

• skłonność do reagowania na stres poczuciem bezradności lub beznadziejności

• skłonność do tłumienia emocji

Podmiot o takiej osobowości wypiera negatywne emocje, a na niepowodzenia reaguje poczuciem bezradności i braku nadziei. Eysenck ujmował WZC jako uwarunkowany temperamentalnie oraz wiązał go ze współistnieniem neurotyczności i introwersji. WZC- zachowanie typu C

• typ C osobowości to introwertywny neurotyk, którego cechuje: obniżone poczucie własnej wartości, obniżona zdolność samoakceptacji, brak wiary w siebie, bierność, skłonność do przeżywania stanów obniżonego nastroju i pesymistyczne nastawienie, brak umiejętności radzenia sobie w sytuacjach stresowych

• osoby te są cierpliwe, mało asertywne i wykazują zachowania uległe i zależne wobec autorytetów

• cechuje je większa skłonność do poświęcania się dla innych, tłumienie emocji – przede wszystkim złości, agresji i lęku, niekonfliktowość, altruizm.

• mają poczucie ujemnego bilansu życia, ponieważ dali wiele od siebie, nie otrzymując często nic w zamian.

Doktor Lawrence Le Shan, amerykański psycholog i pionier psychoterapii osób chorujących na nowotwory, także mówi o osobowości sprzyjającej tego typu chorobom, jej cechy to:

• ukrywanie się za fasadą łagodnej dobroci

• niezdolność do gniewu

• głębokie poczucie winy

• mała aktywność społeczna

• brak swobody w kontaktach

• powierzchowność i niestałość związków

• niska satysfakcja z życia seksualnego

• zależność od otoczenia

• poczucie opuszczenia i samotności

Dr Le Shan twierdzi, że główną przyczyną powstania osobowości typu c jest odrzucenie przez rodzica (strata), która powoduje poczucie krzywdy, opuszczenia, samotność, a później lęk i przekonanie, że bliskie relacje z innymi przynoszą ból i rozczarowanie. Rola pesymizmu w rozwoju chorób nowotworowych została uwzględniona także w pracach M. Seligmana, twórcy koncepcji „wyuczonej bezradności”. Autor zakłada, że znaczącym czynnikiem pośredniczącym między stresem, a jego konsekwencjami jest sposób percepcji rzeczywistości, a przede wszystkim sposób interpretacji przyczyn zachodzących zdarzeń. U osób o pesymistycznym nastawieniu i widzeniu zdarzeń często pojawia się bezradność, która doprowadza do depresji. Ta z kolei przyczynia się do osłabienia układu immunologicznego i rozwoju choroby, w tym przypadku – nowotworowej. Osobowość typu D czyli osobowość podatna na stres Pojęcie osobowości typu D, określanej mianem osobowości stresowej lub podatnej na stres zostało wprowadzone do literatury po raz pierwszy w 1995 roku przez psychologa klinicznego Johana Denolleta z Uniwersytetu w Tilburgu, w Holandii. Na typ D, zdaniem autora składają się dwa główne wymiary, traktowane jako względnie stałe cechy osobowości, tj.:

• negatywna emocjonalność, która wyraża się w skłonności do przeżywania silnych negatywnych emocji takich jak: lęk, gniew, irytacja czy wrogość

• hamowanie (zahamowanie) społeczne, które odnosi się do unikania zagrożenia związanego z relacjami społecznymi i dotyczy skłonności do powstrzymywania się od wyrażania tychże negatywnych emocji i zachowań zgodnych z tymi emocjami oraz tłumienie ich w sobie

Osoby o takich skłonnościach:

• cechuje nieśmiałość, skłonności do irytacji, zamartwiania się i obwiniania, niskie poczucie bezpieczeństwa,

• bardzo często mają niskie samopoczucie, odczuwają niepięcia, czują się nieszczęśliwe

• nie są skore do dzielenia się swoimi emocjami z innymi ludźmi

• mają tendencję do braku równowagi społecznej, skrytości w relacjach, słabe więzi z innymi ludźmi, odczuwają dyskomfort w obecności innych ludzi, zwłaszcza obcych, obawiając się dezaprobaty i odrzucenia

• cechuje je ścisłe powiązanie z objawami stresu psychologicznego, takimi jak skłonności do depresji, trudności w korzystaniu ze wsparcia społecznego, obniżone poczucie własnej wartości i satysfakcji z życia oraz wrażenie wyczerpania życia

Tłumienie emocji, które zwiększa reaktywność sercowo-naczyniową sprawia, iż WZD traktuje się jako predyktor wystąpienia chorób somatycznych, głównie tych związanych z układem krążenia, jak choroba niedokrwienna czy nadciśnienie. Wzorzec ten sprzyja także pojawieniu się wielu innych chorób, na przykład astmy, nowotworów, łuszczycy czy depresji. Pojawić się może również wypalenie zawodowe na skutek dużych dawek stresu na co dzień. Typ osobowości B, czyli osobowość silna immunologicznie Na podstawie obszernego przeglądu badań wyodrębniono pewien zestaw właściwości osobowości, które sprzyjają zdrowiu. Prozdrowotne znaczenie mają niewątpliwie:

• poczucie koherencji

• optymizm życiowy

• poczucie własnej wartości

• sprawczości i skuteczności

• sensu

• stabilność emocjonalna

• aktywne radzenie sobie ze stresem

• ekstrawersja

• sumienność

• inteligencja społeczna

• asertywność

• odporność psychiczna

WZB charakteryzuje się jako względny brak cech charakterystycznych dla typu osobowośći A. Przypisuje się go osobie, która:

• jest otwarta

• pewna siebie i swoich zasobów

• skoncentrowana na rozwój

• świadomie kierująca swoim życiem

• zainteresowana swoim zdrowiem i podnoszeniem jakości swojego życia

• jest łagoda

• jest spokojna

• nastawiona przyjaźnie

• aktywnie uczestniczy w życiu społecznym

• bardziej poddaje się prądowi życia niż walce o osiągnięcia

• stawia sobie ambitne cele adekwatne do warunków i możliwości

• jest realistą

• odznacza się wysokim stopniem akcepacji

• nie rywalizuje nadmiernie

• nie żyje w pośpiechu

• umiejętnie zarządza sobą w czasie

• jest uważna

• potrafi się odprężyć i zrelaksować

• docenia siebie i innych

• jest proaktywna

• swobodnie wyraża swoje uczucia

• ma poczucie przydatności, własnej sprawczości i spełnienia w życiu

Osoba o typie osobowości B nie jest:

• perfekcjonistą

• pesymistą

• nadmiernie pobudzona czy podekscytowana, gwałtowna

• nie ma skłonności do popadania w panikę, zamatwiania się, użalania się nad sobą

• nie ma zaniżonego ani zawyżonego poczucia własnej wartości

• nie ma potrzeby dominacji

• skłonna do nieustannej rywalizacji

• zależna od otoczenia

• bierna

• nie podejmuje wysiłków mających na celu kontrolę otoczenia

• skłonna do zachowań ryzykownych i destrukcyjnych

• podatna na uzależnienia

• niecierpliwa

• agresywna

• wrogo nastawiona

• nie tłumi swoich emocji

• nie zamyka się w sobie

• nie nastawia się roszczeniowo

• skoncentrowana na problemy

• typem osoby, która poświęca się dla innych własnym kosztem

• nastawiona na zyski, wygraną i własne korzyści za wszelką cenę i kosztem innych

• nie żyje przeszłością i nie wybiega za bardzo w przyszłość

W rezultacie zachowanie, jak i stany emocjonalne osób z typem osobowości B nie prowadzą do zmian fizjologicznych, niekorzystnych z punktu widzenia somatycznego. Poziom zdrowia jednostki zależy bowiem od współdziałania czynników, takich jak:

• uogólnione zasoby odpornościowe

• stresory

• poczucie koherencji

• zachowanie

• styl życia

Ludzie o silnym poczuciu koherencji przejawiają duże natężenie tych trzech składników, które sprzyjają utrzymaniu zdrowia:

• poczucie zrozumiałości (postrzegają bodźce pochądzące ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego jako sensowne poznawczo, uporządkowane, spójne i jasne)

• poczucie zaradności (postrzegają dostępne zasoby jako wystarczające, aby sprostać wymaganiom ooczenia)

• poczucie sensowności (postrzegają zdarzenia w kategoriach wyzwania, są zaangażowani, uczestniczą aktywnie w procesie kształtowania swojego losu oraz doświadczeń dnia codziennego)

Większość badań empirycznych potwierdziła pozytywny związek poczucia koherencji ze zmiennymi odnoszącymi się do zdrowia psychicznego i fizycznego człowieka. Na zdrowie! mamaijacoach Źródło:

1. Albińska P., Psychologiczne aspekty chorób alergicznych: trudności dorosłych pacjentów z astmą oskrzelową i atopowym zapaleniem skóry, Instytut Psychologii, Uniwersytet Łódzki, 2014

2. Basińska, A., Psychologiczne czynniki oddziałujące na stan somatyczny – współczesne ujęcie zespołu psychosomatycznego, Przegląd Lekarski, 69(6), 2012

3. Basińska M. A, Andruszkiewicz A., Cechy osobowości typu D a funkcjonowanie w chorobie pacjentów ze schorzeniami przewlekłymi, Polskie Forum Psychologiczne, tom XXI, nr 2, 2016

4. Thorwald Dethlefsen i Rudiger Dahlke Thorwald, Przez chorobę do samopoznania, Wyd. Świat Książki, 1996

5. Fedeli M., Temperamenty, charaktery, osobowości, Wyd. WAM, Kraków 2003.Cierpiałkowska,

6. Konrad Janowski, Martyna Piasecka, Kwestionariusz osobowości silnej immunologicznie, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie, Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2012

7. Jurczyński Z., Ogińska-Bulik N., Właściwości osobowości sprzyjające chorobom somatycznym – rola typu D. Psychoonkologia, 12(1), 2008

8. Kozera P., 150 centymetrów cierpienia, W: Charaktery, nr 5, maj 2008

9. Miśkowiec D., Kwarta P., Witusik A., Pietras T., Wzór zachowania A jako predykator choroby niedokrwiennej serca – czy wciąż aktualny problem? Postępy Psychiatrii i Neurologii, 22(2), 2013

10. Ogińska-Bulik N., Juczyński Z., Osobowość– stres a zdrowie, Wyd. DIFIN, Warszawa 2010

11. Ogińska-Bulik N., Osobowość typu D. Teoria i Badania, Wyd. WSH-E, Łódź 2009.

12. Sęk H., Psychologia Kliniczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016